Ένας δραματουργός με ύποπτο παρελθόν και πολυτάραχη ζωή, δε θα μπορούσε να παραλείψει στη δραματουργία του την αναφορά στο αρχαιότερο επάγγελμα, δινοντάς του όμως μία διαφορετική οπτική απο την συνηθισμένη.
Το "σπίτι" της Μαντάμ Ίρμα, στο έργο του Jean Genet "το μπαλκόνι", φαντάζει περισσότερο με μία εναλλακτική σκηνή θεάτρου, παρά με έναν οποιονδήποτε συνηθισμένο οίκο ανοχής. Ένας χώρος όπου λαμβάνουν θέση εναλλακτικές performances με σκοπό να εξυπηρετήσουν όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή, εκπληρώνοντας έτσι τα πιο τρελά όνειρα και τις φαντασιώσεις του εκάστοτε θαμώνα, ενώ η ίδια η μαντάμ Ίρμα, σαν άλλος σκηνοθέτης, οργανώνει και διευθύνει από το μπαλκόνι της (που έχει θέα σε όλα τα δωμάτια) αυτό το συνονθύλευμα φαντασίας και πραγματικότητας.
Από την αρχή κιόλας του έργου, παρουσιάζονται οι πρωταγωνιστές των σκηνών. Οι μεταμφιέσεις των πελατών σε εξέχουσες μορφές της κοινωνίας της εποχής, καλύπτοντας έτσι την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου, για εξουσία και κοινωνική καταξίωση.
Μέσα από τις "σκηνές" που παίζονται σε κάθε δωμάτιο, ο αντιδραστικός Genet, διερευνεί με τον δικό του τρόπο, τους ρόλους της εξουσίας στην κοινωνία και τις διαφορετικές πτυχές που μπορεί αυτοί να έχουν
Οι ρόλοι του δικαστή, που τιμωρεί τον κλέφτη, του επισκόπου που δίνει άφεση αμαρτιών στην μετανοημένη και του στρατηγού που επιβαίνει στο άλογό του είναι αρκετά ισχυροί και αποτελούν σημαντικές μορφές στην κοινωνία της εποχής που διαδραματίζεται το έργο. Για τον λόγο αυτό, η μανταμ Ίρμα -το όνομα και μόνο της οποίας, προδίδει το ταραγμένο και "περπατημένο" παρελθόν του συγγραφέα, αφου το όνομα "Ίρμα" είναι το πιο συνηθισμένο στα πορνεία της Γαλλίας- φροντίζει το κάθε δωμάτιο να ναι εμπλουτισμένο με τα απαραίτητα κοστούμια και σκηνικά για την τέλεια και αληθοφανή δραματοποίηση της κάθε σκηνής προσδίδοντας έτσι θεατρικότητα στο έργο.
Παράλληλα με την δράση εντός του "οίκου", έξω στην πόλη, ξεσπάει επανάσταση.Όλοι οι "ένοικοι" του πορνείου, περιμένουν εναγωνίως την άφιξη του Αρχηγού της Αστυνομίας σαν Μεσσία, ενώ η Chantal, μία απο τις κοπέλες της μανταμ Ίρμα, εγκαταλείπει το "σπίτι" για να ηγηθεί της επανάστασης. Η εμφάνιση του απεσταλμένου της Βασίλισσας, που έρχεται στο πορνείο να ανακοινώσει ότι οι πυλώνες της κοινωνίας τους (ο Δικαστής, ο Επίσκοπος, ο Στρατηγός κλπ) έχουν σκοτωθεί κατά την διάρκεια της εξέγερσης, είναι μία συμβολική και συνάμα προφητική σκηνή, που σχεδόν προδιαγράφει την συνέχεια. Τα κοστούμια των "ρόλων" από το "σπίτι των παραισθήσεων και των φαντασιώσεων" της μανταμ Ίρμα, χρησιμοποιούνται για μία ακόμα "παράσταση" για πρώτη φορά σε κοινή θέα και οι "ρόλοι" τους "ζωντανεύουν" σε μία αντιεπαναστατική απόπειρα να αποκαταστήσουν την τάξη και το αρχικό status quo της κοινωνίας τους.
Πηγή έμπνευσης του έργου
Το "μπαλκόνι" έχει εμφανιστεί σε 3 διαφορετικές μορφές θεατρικού έργου. Η πρώτη, που ο Genet έγραψε ανάμεσα στο Γενάρη και τον Σεπτέμβρη του 1955, αποτελείται απο 2 πράξεις και 15 σκηνές και περιλαμβάνει μία ακολουθία ονείρων της Μανταμ Ίρμα, απο τρεις τραυματισμένους άντρες (που συμβολίζουν το αίμα , τα δάκρυα και το σπέρμα) και η οποία λαμβάνει χώρα αμέσως πριν την άφιξη του Άρθουρ στον οίκο ανοχής και τον τραυματισμό του.
Η δεύτερη εκδοχή, γράφτηκε το 1960, είναι η μεγαλύτερη απο τις 3 μορφές του έργου και αυτή με το βαθύτερο κοινωνικό και πολιτικό νόημα, ενώ η τρίτη είναι η μικρότερη απ'όλες και μειώνει το πολιτικό μήνυμα του έργου.
Άξιο αναφοράς είναι ότι ο Genet πήρε την αρχική έμπνευση για την συγγραφή του έργου από την Ισπανία της εποχής του Franco. Μάλιστα δήλωσε ο ίδιος σε εφημερίδα το 1957
"Αφετηρία μου ήταν η Ισπανία. Η Ισπανία του Franco και το επαναστατικό στοιχείο που αυτοευνουχίζεται, ήταν όλοι αυτοί οι Ρεμπουπλικάνοι που παραδέχτηκαν την ήττα τους. Τότε το έργο μου άρχισε να εξελίσεεται προς μία κατεύθυνση, ενώ η Ισπανια προς μία άλλη"
Το ενδιαφέρον του Genet κέντρισε επίσης, η αναφορά stiς εφημερίδες, για τα σχέδια δύο τεράστιων τάφων :
του Fransisco Franco της Ισπανίας, το κολοσσιαίο μνημείο "Valle de los Caidos" ("Κοιλάδα των Πεσόντων"), όπου θάφτηκε το 1975,
και του Aga Khan III στο Aswan της Αιγύπτου
τα γεγονότα αυτά έδωσαν την πηγή έμπνευσης στον Genet για την λαχτάρα της αναμονλης του Αρχηγού της αστυνομίας και μίας νεκρικής λατρείας γύρω απτο πρόσωπό του στο έργο.
Fransisco Franco
Φιλοσοφική ανάλυση
Ο φιλόσοφος Lucien Goldmann επισημαίνει ότι τα θέματα που αφορούν το "Μπαλκόνι" μπορούν να διαιρεθούν σε δύο κατηγορίες : σ'αυτά που είναι βασικά και πρωτέυοντα και σ'αυτά που είναι λιγότερο ουσιώδη. Αυτά που μπορούμε να αναγνωρίσουμε κι απο τα παλαιότερα έργα του Genet, δηλαδή, ο καθρέφτης, η σεξουαλικότητα, το όνειρο ενάντια στη πραγματικότητα και ο θάνατος ενάντια στην αμαρτωλή ζωή, ανήκουν στα δευτερεύοντα στοιχεία. Αντίθετα, το βασικό θέμα του έργου είναι μια σαφής και κατανοητή ανάλυση του μετασχηματισμού της βιομηχανικής κοινωνίας σε μια τεχνοκρατία
Κατά τον Goldmann, ο Genet συνδέει τις εμπειρίες των χαρακτήρων του με τις μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές του εικοστού αιώνα, ιδιαίτερα σημαντική μεταξύ των οποίων είναι «η κατάρρευση των ελπίδων για επανάσταση.
Στο έργο διακρίνεται επίσης η προσπάθεια ισορροπίας ανάμεσα σε τρείς ισοδύναμες και αλληλένδετες κινήσεις. "καθεστηκυία τάξη - απειλή για την τάξη - επαναφορά της τάξης"
Το πρώτο κομμάτι του έργου δραματοποιεί τον τρόπο με τον οποίο εξέχουσες φιγούρες της καθεστηκυίας τάξης -ο Επίσκοπος, ο δικαστής, ο Στρατηγός - διαψεύδουν τους πραγματικούς φορείς της εξουσίας στη σύγχρονη κοινωνία.
Ο Genet χρησιμοποιεί έναν οίκο παραισθήσεων, ένα πορνείο στο οποίο η σεξουαλικότητα εν τέλει δε παίζει κανέναν απολύτως ρόλο, ενω κυριαρχεί η δίψα για εξουσία. Οι πρώτες σκηνές μας δείχνουν τρία χαρακτηριστικά δείγματα και αυτό που είναι κοινό και στις τρείσ φαντασιώσεις, είναι ότι, σε αντίθεση με την κοινωνική πραγματικότητα, εξακολουθούν να συγχέουν το κύρος με την εξουσία και να προσπαθούν να προσδιορίσουν το ένα μέσω του άλλου
Ο Goldmann θεωρεί, πως η Ίρμα και ο Αρχηγός της Αστυνομίας είναι αυτοί που έχουν την πραγματική δύναμη και εξουσία στο έργο, εφόσον αποτελούν τις δύο βασικές πτυχές της Τεχνοκρατίας :Οργάνωση επιχείρησης και δύναμη του κράτους. Κατα συνέπεια το δίλημμα του Αρχηγού της Αστυνομίας, δραματοποιεί κατα κάποιον τρόπο την ιστορική διαδικασία της αύξησης του κύρους των μεθόδων καταστολής στη συνείδηση των μαζών. Κύριο θέμα του έργου, αποτελεί επίσης η μεταμόρφωση, μέσω της οποίας ο Αρχηγός της Αστυνομίας έρχεται να αποτελέσει τμήμα των φαντασιώσεων για εξουσία, των ανθρώπων που δεν την έχουν. Εξίσου σημαντικός είναι και ο ρόλος του Roger του αρχηγού της επανάστασης, που έρχεται στο σπίτι της μανταμ Ίρμα για να πάρει την δική του γεύση απο εξουσία. Ωστόσο με τον τρόπο αυτο, όπως ο ίδιος ο Ζενε αναφέρει, ο επαναστάτης που ονειρεύεται να γίνει Αρχηγός της Αστυνομίας, ευνουχίζει τον εαυτό του ως επαναστάτη.
Πολύς κόσμος διαφωνεί με την έλλειψη ελπίδας που διακατέχει τα έργα του Ζενε, Αλλά θα ήταν δύσκολο να αρνηθεί κανείς ότι είναι απόλυτα ρεαλιστική, στο βαθμό που μεταφέρει, σε λογοτεχνικό επίπεδο, τους θεμελιώδεις μετασχηματισμούς που η σύγχρονη κοινωνία έχει υποστεί κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια, καθώς επίσης και ότι ο Genet το κάνει αυτό με ιδιαίτερα σαφή και κατανοητό τρόπο.
Αξιοσημείωτες Παραστάσεις
Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά στο Arts Theatre του Λονδίνου, στα αγγλικά, το 1957, σε σκηνοθεσία Peter Zadek, ακολούθησε παράσταση στο Βερολίνο το 1959 σε σκηνοθεσία Hans Lietzau, ενω το 1960 ανέβηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι, στο Theatre du Gymnase, σε σκηνοθεσία Peter Brook, με τις Marie Bell και Loleh Bellon στους ρόλους της Ίρμας και της Κάρμεν αντιστοίχως, και τον Roger Blin στο ρόλο του Απεσταλμένου. Αξιοσημείωτη επίσης είναι και η παράσταση του Maryland Stage Company το Νοεμβριο του 1988 σε σκηνοθεσία Xerxes Mehta
"Balcony" by Maryland Stage Company 1988
.